Statystycznie niemalże co czwarty rozwód ma miejsce ze względu na niedochowanie wierności małżeńskiej. Zdrady są więc zjawiskiem nieobcym dla korytarzy sądowych, które z drugiej strony stają się miejscem bliskim dla tych, którzy w procesie rozwodowym na niewierność współmałżonka się powołują. Jaka jest więc siła argumentacji opartej na zdradzie? Czy sądy każdy przypadek niewierności współmałżonków traktują tak samo? Wreszcie czy zdrada wyklucza możliwość dowodzenia innych przyczyn rozkładu pożycia?

Kiedy w ogóle pojawia się wina w rozkładzie pożycia?

W prawie nic nie dzieje się bez powodu – a przynajmniej nie powinno. Enigmatycznie brzmiąca zasada praworządności uniemożliwia bowiem wyciąganie konsekwencji prawnych z tych sytuacji, które dla prawa są obojętne. Przekładając powyższe na grunt procesu rozwodowego i zadanego tematu, uzasadnione jest stwierdzenie, że winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego można się dopatrywać tylko tam, gdzie doszło do naruszenia prawnie wyrażonych obowiązków małżeńskich. Takowe zaś określa art. 23 zd. 2 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem, małżonkowie są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Wbrew pierwszemu wrażeniu, przytoczona regulacja obejmuje swoim zakresem wyjątkowo szeroki katalog obowiązków małżeńskich. Poza zdradą (rozumianą jako naruszenie obowiązku wierności), mieszczą się w nim choćby takie sytuacje, jak: brak wsparcia w wychowywaniu potomstwa (jako naruszenie obowiązku współdziałania dla dobra rodziny), odmawianie kontaktów intymnych (jako naruszenie obowiązku wspólnego pożycia), niewspieranie małżonka w problemach zdrowotnych (jako naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy).

Zdrada prawnie doniosła

             Nie każda zdrada daje podstawy do uznania, że doszło do naruszenia obowiązku wierności, w sposób uzasadniający orzeczenie o winie zdradzającego w rozkładzie pożycia. Nie istnieje przy tym żadne domniemanie, które pozwala stosować wnioskowanie: zdrada = wina. Każda sytuacja wymaga indywidualnej interpretacji. Tym co można więc zaprezentować są znane praktyce przypadki (niekiedy po wielokroć), w których zdrada nie mogła zostać uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia.

• Zdrada po rozkładzie pożycia

            Najczęściej spotykaną sytuacją jest zdrada, która nastąpiła już po zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego. Brak możliwości orzeczenia o winie zdradzającego jest w tym przypadku konsekwencją oczywistego braku koincydencji czasowej. Skoro bowiem sąd bada, jakie zdarzenia leżały u podstaw rozkładu pożycia, to za takowe bez wątpienia nie można uznać tych, które nastąpiły wówczas, gdy rozkład ten już zaistniał.

• Wybaczona zdrada

            Nie sposób upatrywać winy w rozkładzie pożycia u osoby, która dopuściła się wybaczonej przez współmałżonka zdrady. Z takim stanem na salach sądowych najczęściej spotyka się w kontekście sytuacji, które miały miejsce przed wieloma laty. Zaistniałe wówczas naruszenie obowiązku wierności zostaje przebaczone przez zdradzanego a związek dalej funkcjonuje. Do rozpadu małżeństwa dochodzi przy tym po dłuższym czasie i wówczas przebaczający błędnie decyduje się przed sądem opierać swoje racje o argument zdrady.

• Zdrada za zgodą współmałżonka

            Co najmniej kilkukrotnie spotkałem się z sytuacją, w której brak winy w rozkładzie pożycia zdradzającego uzasadniany był okolicznością wyrażenia zgody przez współmałżonka na pozamałżeńskie kontakty intymne. Dotyczyło to głównie sytuacji, w których małżonkowie lubowali się w swingowaniu. Rzadziej spotykałem pary, która wspólnie zajmowały się branżą filmów erotycznych. W każdym z przypadków proces był zaś wszczynany przez tą osobę, która w pewnym momencie poczuła się dotknięta aktywnością drugiej strony.

Pozory zdrady

            Z drugiej strony nie musi dojść do kontaktów intymnych aby można było mówić o naruszeniu obowiązku wierności. W nauce wypracowano kategorię „pozorów zdrady”, jako przyczyny uzasadniającej winę w rozkładzie pożycia. W uproszczeniu mieszczą się w niej wszystkie te sytuacje, w których jeden z małżonków daje swoim zachowaniem drugiemu uzasadnione powody, aby ten sądził, że do zdrady doszło.  

Problemy dowodowe

            Choć nie ukrywam, że widywałem przypadki gdy zdradzający przyznawał się do swojej niewierności (najczęściej chcąc oszczędzić dzieciom niepotrzebnych przebojów  związanych z rozwodem), to zasadniczo zdradę, jak i każdą inną sporną okoliczność powoływaną w procesie cywilnym, należy udowodnić. Rzecz jasna nie wystarczy zdrady opisać w pozwie. Wówczas zwykłe jej zaprzeczenie w odpowiedzi na pozew rujnuje szanse na pozytywne orzeczenie. Konieczne jest zgłoszenie dowodów, którą pokażą sądowi, że do zdrady (lub choćby do pozorów zdrady) doszło. Oczywiście jest to dosyć skomplikowane, gdyż z reguły o braku wierności współmałżonek dowiaduje się po fakcie. Doświadczenie pokazuje, że w takich przypadkach zdradzanym najczęściej pomagają nowe technologie – i nie mam tu  wcale na myśli tych, którymi posiłkują się prywatni detektywi. Najlepszymi dowodami (nie licząc pojawienia się dziecka pozamałżeńskiego i zeznań zranionego kochanka) są bowiem  sms’y, wiadomości e-mail oraz wiadomości wysyłane na portalach społecznościowych, do których dostęp – jak to w małżeństwie – mają obie strony.

Zdrada a inne przyczyny rozkładu pożycia

            Kończąc, chciałbym jedynie zwrócić uwagę na to, że zdrada nie wyklucza możliwości wykazania winy współmałżonka. Każda z przyczyn rozkładu pożycia funkcjonuje rozłącznie i nie ma jakiejkolwiek gradacji ich doniosłości. Oznacza to, że nawet ten małżonek, który w minimalnym stopniu przyczynił się do rozkładu pożycia, powinien zostać uznany winnym temu rozkładowi.